13 Mart 2011 Pazar

İslam Tarihi ve Uygarlığı

A. İSLÂMİYET’İN DOĞUŞU SIRASINDA DÜNYANIN GENEL DURUMU
1. Asya
Siyasî Durum
Bizans İmparatorluğu (395-1453)
· Kavimler göçü sonucu, Roma İmparatorluğu, bütünlüğünü koruyamayarak 395' te Batı ve Doğu olarak ikiye ayrılmış, Batı Roma İmparatorluğu 476 'da yıkılmıştır.
· Batı Roma'nın devamı kabul edilen Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu, Helenizm kültürünü benimsemiş, Ortodoks mezhebinden oldukları için de, Katolik Avrupa ile bağları zayıf olmuştur.
· İmparatorluk en güçlü devrini "Jüstinyen" hanedanı zamanında (518-610) yaşamıştır.
· Anadolu, Suriye, Filistin, Mısır, Kartaca, İspanya'nın bir bölümü, İtalya yarımadası, Dalmaçya kıyıları ve Tuna'ya kadar Balkan toprakları bu dönemde Bizans sınırları içinde idi.
· Bizans İmparatorluğu, Herakliyus hanedanı zamanında (610-717) doğuda Sasaniler, güneyde Müslüman Arap'larla, batı'da Türk Avarlarla mücadele ettiler.
· Bizans imparatorluğu, sınırları çok geniş alana yayıldığı için değişik uluslardan oluşmaktaydı.
· Toplumsal birliğin sağlanmasında en önemli unsur, Helenizm kültürü ile Hıristiyanlık dini idi.
· İmparatorlar ülkenin mutlak egemeniydi. Ortodoks Kilisesi bile imparatorluğun emri altında bulunuyordu.
· Bizans İmparatorluğu’nda tahtın babadan oğla, kardeşten kardeşe geçmesi gibi düzenli bir sistem yoktu. Bu durum sürekli taht kavgalarına ve iç çatışmalara neden olmuştur.
· Bizans toplumu; soylular, din adamları, askerler ve köylüler olarak dört ana sınıftan oluşmuştur.
· Tarımın dışında en önemli etkinlik ticarettir. İpek ve Baharat yolları, önemli ticari kazançlar sağlamıştır.
Sasaniler
· İran'da kurulmuştur. Kurucuları Babek ve oğlu Ardeşir'dir.
· Başkentleri, Medain'dir.
· Sasanîler, ipek yolunun egemenliği için Akhunlara karşı Göktürklerle işbirliği yaptılar.

· Ancak ipek yolunu ele geçiren Göktürklerin Bizans'la ittifak yapmaları üzerine oldukça yıprandılar.
· Hz. Ömer döneminde Kadisiye (635) ve Nihavend (642) savaşlarını kaybeden Sasanîler yıkıldılar.
· Sasanî ekonomisi, büyük ölçüde savaş ve yağma düzenine dayanmıştır.
· Doğu ticaret yolları üzerinde bulunmaları ve Hint ticaret yolunu ele geçirmeleri de ekonomik yönden gelişmelerini sağlayan etkenlerdir.

Göktürkler
· 552'de Bumin Kağan tarafından kurulan I. Göktürk Devleti, 581'de Çin'in siyasi oyunlarıyla Doğu ve Batı olarak ikiye ayrılmış ve her ikisi de bir süre sonra Çin'in egemenliğini kabul etmiştir.
· Kutluk tarafından 681'de kurulan II. Göktürk Devleti’ne de Uygur, Basmil ve Karluk Türkleri son verdiler.
· Göktürklerde ekonominin temeli hayvancılığa dayanmaktaydı. Uygun olan topraklarda tarım da ya-pılmıştır.
· Göçebe yaşam ağırlıklıdır.

Hindistan
· Hindistan, Asya'nın güneyinde büyük bir yarımadadır.
· İlk uygarlık İndus nehri dolaylarında doğmuştur.
· M.Ö. 1200'lerde Hindistan'a gelen arî kavimler egemenliklerini kurmak için Kast Sistemi denilen bir ta­bakalaşma hareketini gerçekleştirmişlerdir. Bu tabaka­laşmada aşağıdaki sınıflar ortaya çıkmıştır.
o Brahmanlar: rahipler
o Kşatriyalar: Asiller ve askerler
o Vaysiyallar: Tüccarlar, sanatkârlar ve çiftçiler
o Sudralar: Köleler
· Kast grupları içerisinde birinden diğerine geçiş ya­saktır.
· Kast sistemi ilk çağda Hindistan'da merkezi dev­letin kuruluşunu engelleyen en önemli nedendir.
· Diğer etkenler ise farklı diller, inanışlar kültürleri ve coğrafi ko­şulların olumsuzluğudur.
· Hindistan'ın en eski dini Veda dinidir. Brahman rahiplerin bu dine katkıları sonucu Brahmanizm denilen inanış ortaya çıktı. Brahmanizm Kast sisteminin çelişki­lerine uygundur.
· Daha sonraları Kast'a tepki olarak Bu­dizm denilen din ortaya çıktı. Ancak Brahmanların en­gel­lemeleri üzerine Budizm daha çok Hindistan dışındaki Doğu ve Güneydoğu Asya ülkelerinde benimsenmiştir.
· Hindistan'da ilk kez Guptalar (320-550) siyasî birliği sağlamıştır. Gupta Devleti'nin varlığı Hunlar tarafından sona erdirilmiştir.
· Hindistan'da ekonominin temeli, tarım ve ticarete dayanırdı. Tarihî Baharat Yolu'nun Hindistan'dan başlayarak Akdeniz limanlarına ve oradan da Avrupa pazarlarına ulaşması bu ülkeyi zenginleştirdi.
· Hindistan'ın, Arabistan ve Çin ile canlı bir ticarî bağlantısı vardı.

Çin
· Çin'in tarihi yontma taş devrine kadar uzanmaktadır.
· Uygarlık, Sarı ve Gökırmak çevresinde gelişmiş­tir.
· Devlet, Kuzey Çin’deki derebeyliklerin Çou Hanedanı tarafından birleştirilmesi sonucu kurul­muştur.
· Ülke toprakları feodal beylikler arasında paylaş­tı­rılmıştır.
· Bu feodal beyler içerisinde en güçlü olanı ül­kede egemenliğini ele geçirerek merkezi birliği sağla­mıştır.
· Bu durum Çin siyasi ta­rihinde hanedanların öne çıkmasına neden olmuştur.
· En önemli ekonomik kazancı İpek Yolu'ndan sağlamışlardır.
· İpek yolu, Türklerle Çinlileri karşı karşıya getirmiştir.
· Geniş ve verimli topraklarda tarım önemli etkinliktir.
· Çin uygarlığı teknik buluşlarıyla tanınır. Bunlar kâğıt, matbaa, ipekli dokumacılık, pusula ve barut. Çinli­ler bu bu­luşlarıyla dünya kültürüne ve ekonomisine kat­kıda bu­lunmuşlardır.
· Çin porselen ürünleri ve ipekli do­kumaları dünyada aranan önemli eşyalardan ol­muştur.
· Hun ve Tibet saldırılarına karşı Çin Seddi’ni yap­mış­lardır.
· Çin'de yetişen Konfüçyüs ile Lao-Tse siyasi fikirle­riyle tanınırlar.
· Konfüçyüs önemli bir felsefecidir.
· Çin'de eşitliği, adaleti ve iyiliği savunmuştur.

Japonya
· Japonya, Çin uygarlığının etkisinde kalmıştır.
· Güçlü bir merkezî yönetimin olmayışı, derebeylik sisteminin doğmasına neden olmuştur.
· İslâmiyet’in ortaya çıktığı 6. yüzyıl başlarında Japonya, bulunduğu bölgede siyasî ve ekonomik yönden gelişmemiş bir ülkedir.
· Japon ekonomisi tarıma ve özellikle de pirinç üretimine dayanırdı. Ayrıca balıkçılık da halkın önemli bir geçim kaynağını oluştururdu.

Din ve İnanış
Bizans İmparatorluğu
· Hıristiyanlığın Ortodoks mezhebinden olup, merkezleri İstanbul'du. Ortodoksların liderine "Patrik" denilir.
· Bizans, siyasi ve sosyal karmaşaların yanında, Ortodoks mezhebi, içindeki görüş ayrılıklarından dolayı dinî karmaşalar da yaşamaktaydı.

Sasaniler
· İran (Sasani) devletinde Zerdüştlük dini hâkimdi. Bu dine göre iyilik ve kötülük tanrısı olmak üzere iki tane tanrı vardı.
· İyilik tanrısı "Ahuramazda" (Hürmüz), kötülük tanrısı "Angramanyu" (Ehrimen) arasında sürekli bir mücadele vardır. İyilik yapanlar öldüklerinde ışık dünyasına, kötülük yapanlar karanlık dünyasına giderlerdi. Bunun için aydınlık ve ışığa değer vermişler, ateş'i kutsal kabul etmişlerdir.
· İyilik tanrısına destek olmak için sürekli olarak bir ateş yakılırdı. Bu ateşin yakıldığı yere ateşgede denirdi. Bundan dolayı Zerdüştler'e ateşe tapan anlamında Mecusi de denilmiştir.
· 5.yy.da Mazdek tarafından Mazdekizm ortaya çıkarılmıştır. Mazdekizm, Zerdüşt öğretisine dayanır, toplumsal, siyâsî ve ahlâkî ilkeleri ön plana çıkarmıştır.

Göktürkler
· İslam öncesi Türklerde Gök-Tanrı inancı hâkimdi. Gök'ün onyedi, yerin altının ise yedi kattan oluştuğuna inanırlardı. Bu ikisinin arasında insanların yaşadığı yeryüzü bulunurdu. Gök-Tanrı inancı İslam dininin Allah inancı ile ortak özellikler taşıyordu. Bu ortak yön Türklerin İslam dinine girmelerini kolaylaştırmıştır. Bazı kutsal saydıkları yerlerde Tanrı'ya dua edip, kurban kesmişlerdir.
· Din görevlilerine Şaman, kam, baksı gibi ünvanlar vermişlerdir.

Hindistan
· Hindistan'da Hinduizm dini egemendi.
· Hinduizm’de en temel ve kutsal metinler Veda'lardır. Kast sistemini benimseyen Hinduizm’de en üst mevkide Brahman denilen din adamları bulunurdu.

· Brahmanizm'e göre bir insanın, yaşamındaki iyi ve kötü hareketlerine göre ruhu rahat eder ya da sıkıntı çekerdi. Ruhun rahat etmesi için insanın aşırı isteklerinden vazgeçmesi ve yalnızlığa çekilmesi gerekir.

· Hinduizm'in katı kast sistemine ve Brahman sınıfının otoritesine bir tepki olarak Budizm doğmuştur.
· Felsefi bir düşünce olan Budizm; Çin'de, Tibet'te ve Japonya'da yayılmıştır.
· Budizm'in kurucusu Buda'dır. Buda'ya göre; iyilik yapılmalı, kötülükten kaçınılmalı dünya nimetlerine istek duyulmamalıdır. Bunları yapan insan sonsun huzura kavuşur ve "Nirvana" ya ulaşır.
· Nirvana'ya ulaşmak; dünyevî isteklerden kin, nefret ve tutkulardan uzaklaşmaktır.
· Budizm'de tanrı kavramı yoktur. Bu inanışın din ile ilgili törenleri kaldırarak yerine ahlakî görevler koyması Brahmanların etkisini azaltmıştır. Sınıf farklılıklarını ortadan kaldırarak herkesi Nirvana'ya çağırması da kast örgütünü temelden sarsmıştır.
· Budizm'in temelinde, iyilik duygusunun yanı sıra yardım, sevgi, doğruluk, dürüstlük gibi ilkeler vardır.

Çin
· İslamiyet'in doğuşu sırasında Çin'de Taoizm, Konfüçyüslük ve Budizm yaygın olan dinlerdir.
· Tao dini, Lao-Tse adındaki bir filozof ve din adamı tarafından ortaya atılan düşüncelerden doğmuştur. Lao-Tse'ya göre, "evren bir yaratıcının eseridir; o da Tao'dur." Tao, evrenin "yolu, düzeni, yasası" anlamına da gelir. İnsanın somutlaştırdığı ya da yaşama geçirdiği bilgelik yolu da Tao'ya yönelmekle olur. Tao'nun yoluna yönelen bilge kişi onunla birlik ve uyum içinde olmak durumundadır. Konfüçyüs, Çin'de yetişen filozof ve din adamlarından biridir. Çin'in karışıklık içinde bulunduğu bir dönemde, yeni bir ahlakî düşünce ortaya atarak kötülükleri önlemeye çalışmıştır, Ortaya koyduğu siyasî, toplumsal ve ahlakî düşünceler, Çin uygarlığının gelişmesinde önemli rol oynamıştır. İnsanların eşitliğine inanan Konfüçyüs'e göre devlet yönetimi ile ahlak özdeşleşmelidir. Devlet ahlak kurallarına uyularak yönetilirse amacını gerçekleştirebilir. Kişiler erdemli olmak ve dürüst yaşamak zorundadırlar. Ancak bu yolla huzura ve mutluluğa ulaşılır. Hindistan'da ortaya çıkan Budizm, 6.yüzyıldan itibaren Çin'de yayılmaya başlamış ve bu ülkenin dinsel yaşamında etkili olmuştur.

Japonya
· Çin ile ilişkileri sonucunda Japonya'da Taoizm, Konfüçyüslük ve Budizm benimsenmiştir. Japonların ulusal dinleri, "Tanrıların Yolu" anlamına gelen Şintoizm’di.
· Şintoizm; ulusal, çok tanrılı ve diğer dinlere tepki göstermeyen bir dindir. Doğa güçlerine ve ruhlara tapınma inancı, bu dinin en belirgin özelliğidir.

2. Avrupa
a. Siyâsî Durum
· Kavimler göçü sonrası Avrupa'da krallıklar güçlerini kaybettiler. Soyluların güç kazanmalarıyla birlikte tüm ortaçağ boyunca Avrupa'da etkili olacak olan siyasi yönetim biçimi "Feodalite (Derebeylik)" ortaya çıktı.
· Toplumsal eşitsizlik üzerine kurulan bu düzen içinde halk, farklı toplumsal sınıflara ayrılmıştır:
· Soylular (Senyörler): Soylular, oturdukları toprakların sahibiydiler. Her türlü hakka sahip olan ve şatolarda oturan soylular, yönetim ve askerlik işleri ile ilgilenirlerdi. Soyluluk babadan oğula geçerdi. Soyluların en üstünde senyör denilen derebeyler yer alırdı. Senyörlerin en büyüğü kral idi. Bundan sonra sırasıyla dük, kont, baron ve şövalyeler gelirdi.
· Rahipler; Rahipler, kiliselerin sahip olduğu toprakların geliriyle rahat bir yaşam sürerlerdi. Dinin toplum üzerindeki etkilerinden dolayı halk üzerinde söz sahibi idiler.
· Burjuvalar: Ticaret ve sanatla uğraşırlardı. Bağlı bulundukları derebeylerine vergi verirlerdi.
· Köylüler: Bunlar ikiye ayrılırlardı:
a. Özgür Köylüler: Üzerinde yaşadıkları toprakları, istedikleri gibi ekip biçme hakkına sahip olup bağlı oldukları soyluya, vergi vermek zorundaydılar. Ayrıca topraklarını satabilme, çocuklarına bırakma hakları vardı.
b. Serfler (Köle Köylüler); Hiçbir hakka sahip değildiler. Soyluların malı sayılırlardı. Toprakla birlikte alınır ve satılırlardı.
· Orta Çağ boyunca Avrupa'da zenginlik kaynağı topraktı. Bu nedenle geri, kapalı bir ekonomik yapı görülür.

b. Din ve İnanış
· Bizans Hıristiyanlığın Ortodoks mezhebini benimsemişti. Ortodoksların dini liderine Patrik denirdi.
· Patrik, İstanbul da otururdu.
· Hıristiyanlığın diğer büyük mezhebi Katolik mezhebidir.
· Dini liderlerine Papa denirdi.
· Papa, Roma şehrinde otururdu. Papaların çok büyük bir etkinliği vardı. Bazen krallardan bile fazla itibar görürlerdi.
· Çünkü Papa'nın Aforoz, Enterdi ve Endülüjans adı verilen yetkileri vardı.
· Aforoz: Bir kişinin Hıristiyanlık dininden çıka-rılmasıdır.
· Enterdİ: Bir ülkenin Papa tarafından bütün bir hal-de cezalandırılması.
· Endülüjans: Hıristiyanların günahlarından kurtul-mak için Papa'dan aldıkları günahtan kurtulma, af kâğıtlarıdır. Bu kâğıtlar Papa tarafından yüksek paralar karşılığı satılırdı.

3. Afrika
· 6. ve 7 yüzyıllarda Afrika kıtasının tamamı bilin-miyordu. Kuzey Afrika kıyılarıyla, Doğu Afrika kıyıları bilinmekteydi.
· İslamiyet'in doğuşu sırasında Kuzey Afrika, Bizans'a bağlı ve Hıristiyanlığın etkisi altında bulunmaktaydı.
· Habeşistan'da Aksum Devleti bulunmaktaydı.
· Aksum Devleti, önceleri putperestti.
· İmparator Ezana döneminde Hıristiyanlığı kabul etmişlerdir.
· İslâmiyet'in ilk yıllarında bir grup Müslüman, Mekkelilerin baskısı üzerine Habeşistan'a göç etmiştir.


B. İSLÂMİYET'İN DOĞUŞU VE YAYILIŞI
1. İslâmiyet'ten Önce Arap Yarımadası
a. Siyâsî Durum
· Arabistan Asya kıtasının güney-batı ucunda yer alan büyük bir yarımadadır. Genellikle çöllerle kaplı bir alandır.
· Arapların kökeni Sami ırkından gelmektedir. Samîler, Arap Yarımadası'nda yaşamışlar, zamanla buradan dağılarak İlk Çağdan bu yana Mezopotamya, Suriye, Filistin bölgelerinde etkin rol oynamışlardır.
· Arabistan'da İslamiyet'ten önce kurulan devletlerin başlıcaları şunlardır:
1. Güney Arabistan Devletleri
Main Devleti (M.Ö. 1200 - 650): Yemen'de kurulan üç büyük devletten biridir. Başkenti, Main kentidir.
Saba Devleti (M.Ö. 950 - 115): Main Devleti'nin yıkılışından sonra Yemen'e, Sabalılar egemen olmuşlardır.
Başkentleri Ma'rib kentidir.
Himyerî Devleti (M.Ö. 115 - M.S. 525): Saba Dev-leti'nin yıkılışı ile güç kazandılar.
2. Kuzey Arabistan Devletleri:
Nabatîler: Nabatîler, Arabistan'ın kuzeybatısında M.Ö. 4.yy.da kurulmuştur. Başkenti Petra kentidir
Gassaniler: Yemen kökenli olup, Suriye'ye yerleşmişler ve Hıristiyanlaşmışlardır. Başkentleri Şam'dır.
Hire Arap Krallığı: Yemen kökenli olup, Irak'taki Hire kenti çevresine yerleşmişlerdir.
Bu dev­letler ekonomik kaynaklarının yetersizliğinden dolayı kuv­vetli bir devlet olamamışlardır.



b. Din ve İnanış
· İslamiyet'ten önce, Arapların büyük çoğunluğu puta tapıcıydı. Her kabilenin kendine özgü putu bulunurdu.
· Kâbe, Araplarca kutsal sayılırdı. Burada Arap kabilelerinin putları bulunurdu.
· En önemli putları Lat, Menat, Hübel ve Uzza’dır.
· Araplar putları ziyaret için Kâbe’ye gelirler ve kurban keserlerdi. Ziyaret zamanlarında kabileler arası çatışmalar yapılmazdı. Bu nedenle bu zamana "Haram Ayları" denilmiştir.
· Puta tapıcılık yanında, Mecusilik (Zerdüştlük), Musevilik, Hıristiyanlık gibi dinler de yaygındı.
· Ayrıca Hz. İbrahim'in dinine inananlar da vardı. Bunlara " Hanif " denilmiştir.

c. Sosyal ve Ekonomik Hayat
· Arapların genel olarak yaşam biçimleri göçebe ve yerleşik kabile hayatıdır.
· Toplumsal yaşam kabile örgütlemesine dayan­mıştır.
· Her Arap kabilesinin şeyh ya da seyyid denilen reisi vardır. Göçebe yaşam süren Araplara bedevi denilirdi.
· Erkeğin egemen olduğu bir aile yapısı vardır.
· Çok eşli evlilikler yaygındı.
· Kadınların miras hakkı yoktu.
· Kabileler arasında rekabet ve kan davaları yaygındı.
· Çöl yaşamının zorluğu, su kaynaklarının azlığı, yiyecek sıkıntısı bu rekabet ve kavgaların sebepleridir.
· Hicaz bölgesinin en önemli ticaret merkezleri Mekke, Medine ve Taif'ti.
· Mekkeliler daha çok ticaretle, Medineliler ise daha çok tarımla uğraşmışlardır. Göçebelerin en önemli geçim kaynağı hayvancılık, yerleşiklerin ise tarım ve ticaret olmuştur.
· Başlıca ekonomik faaliyetler kervancılık, tarım, keçi, at ve deve yetiştiriciliğiydi.
· Kervancılık Arabistan'ın güneyine gelen İpek ve Baharat Yollarına bağlı olarak ge­lişmiştir. Basra ve Yemen limanlarına gelen mallar, ya­rımadanın kıyılarını takip eden ve kuzeye ulaşan yol­larla Suriye ve Mısır limanlarına götürülmüştür.
· Mekke şehri Kızıldeniz kıyısındaki Hicaz bölge­sinde bulunmaktaydı. Mekke şehir devletinde idari ve ti­cari ya­pılar, Kureyş soylularının elindeydi. Bir aristokrasi kuran Kureyş soyluları, ticarete ve köleciliğe dayanan po­litikalara önem verdiler.

ç. Dil ve Edebiyat
· Araplar arasında iki tür yazı vardı. Himyeri ve Nebatlılara ait olan yazılardan, bugünkü Arap Alfabesi’nin kökeni Nebatlılara ait olanıdır.
· İslamiyet öncesi Araplar arasında hitabet ve şiir sanatları gelişmişti. Kâbe’yi ziyaret zamanlarında şairler yazmış oldukları şiirleri Suk-u’l Ukaz panayırında okurlardı.
· Düzenlenen şiir yarışmalarında kazanan eserler, Kâbe’nin duvarlarına asılırdı. Bunlara Muallakat-ı Seb'a (Yedi Askı) denilirdi.
· En önemli şairleri İmr –ü’l-Kays’tı.


Hz. Muhammed Dönemi
· Hz. Muhammed, 571 yılında Mekke’de doğdu.
· Babası Abdullah o doğmadan iki ay kadar önce vefat etmişti.
· Annesi Amine’dir.
· Önce dedesi Abdülmuttalip, o ölünce amcası Ebu Talip’le yaşadı.
· Hz. Muhammed, gençliğinde dürüstlüğünden dolayı Emin olarak adlandırıldı.
· Çobanlık, ardından amcası Ebu Talip’le ticaret yaptı.
· Yoksullara yardım eden Hılfü’l Fudul adlı yardım kuruluşunda görev aldı.
· Kâbe’nin tamiri sırasında Araplar arasında sorun olan Hacerü’l Esved taşının yerleştirilmesi konusunda Kâbe Hakemliği yaptı.
· 25 yaşında iken 40 yaşında olan Hz. Hatice evlendi.
· 610 yılında Hira mağarasında peygamberlikle görevlendirildi.
· İlk olarak; eşi Hatice, evlatlığı Zeyd, amcasının oğlu Ali ve dostu Ebu Bekir onun peygamberliğine inandılar.
· Kureyş soyluları ticarete, tefeciliğe ve köleciliğe da­yanan bir düzen kurmuşlardı. Hz. Muhammed eşitliğe dayanan İslâmiyet’i tanıtmaya baş­ladığında Ku-reyşliler büyük tepki gösterdiler. Çünkü bu yeni din Kureyş soylu­larının egemenliğini sona erdire­cekti.
· Putperest Mekkeliler, Müslümanlara baskılarını arttı­rınca, Müslümanlardan bir grup Hıristiyan Habeş Krallığı­'na sığınmak zorunda kaldılar.

Hicret (622)
· Mekkeliler, Hz. Muhammed'i öldürerek İslâmiyet’i tamamen ortadan kaldırmak istediler. Bunun üzerine Hz. Mu­hammed Medine’ye göç etti.
· Hz. Muhammed'in Medine'yi seçmesinin nedeni Medinelilerin Akabe Biatleri deni­len olaylarla İslâmiyet’i benimsemeleri ve Hz. Muham­med'i Medine"ye davet etmeleridir.
· Hz. Muhammed, adalet, yönetim, ekonomi, askerlik konularıyla ilgili yasalar hazırladı. Ayrıca Yahudilerle ilgili ilişkileri düzenleyen anlaşmalar yaptı. Bu çalışmalarıyla İslam tarihinde "Medine Sözleşmesi" denilen bir belge or­taya çıktı. Böylece Hz. Muhammed İslam Devleti’nin ilk temel­lerini atmış oldu.

Hz. Muhammed'in Savaşları ve Seferleri
Bedir Savaşı (624)
Nedenleri:
· Mekke'den Medine'ye göç etmek zorunda bıraktırı­lan Müslümanların mallarına putperestlerin el koyması,
· Hz. Muhammed'in bir Mekke kervanına el koya­rak Mekkelileri ekonomik yönden zayıflatmak istemesi.

· Müslümanlar, Mekke'ye giden bir Kureyş kervanına el koydular. Çıkan savaşta Mekkelileri yenilgiye uğrattılar. Müslümanlar ilk zaferle­rini kazandılar.
· Ganimetlerin 1/5'i hazineye ayrıldı. Diğerleri askerler arasında paylaştırıldı. Bu uygulama sonraki İslam devletleri tarafından da be­nimsendi.

Uhud Savaşı (625):
Nedenleri:
· Mekkeli putperestlerin Bedir yenilgisine karşı Müslümanların Medine yakınlarındaki tarım alanlarını tahrip etmeleri.
· Hz. Muhammed’in, Mekkelilerin yaptığı zarara kar-şılık bir Mekke kervanının alınmasını kararlaştırması.
· Müslümanlar bir Mekke kervanını ele geçirdiler. An­cak Müslümanların ganimet elde etmek için savaş disip­linini bozmaları yenilmelerine neden olmuştur.

Hendek Savaşı (627)
· Nedeni: Mekkeli putperestle­rin Müslümanlara kesin bir darbe vurmak istemeleri.
· Müslümanlar başarılı bir sa­vunma savaşı yaptılar. Putperestler bir daha saldırıya geçmediler. Müslümanlar taarruz, Mekkeliler ise savunma konumuna geçtiler.

Hudeybiye Anlaşması (628):
· Hz. Muhammed Müslümanlar için namaz yönü ola­rak seçilen Kâbe’yi zi­ya­ret kararı aldı. Putperestler savaş hazırlığına girişti. Hz. Muhammed, amaçlarının savaş değil barış olduğunu bildirdi. Bunun üzerine anlaşma yapıldı.
Buna göre;
· Müslümanlar, ertesi yıl Mekke’yi (Kâbe’yi) ziyaret edebilecek.
· Mekke’de İslâmiyet’i seçenler Medine’ye alınmaya­cak.
· Taraflar on yıl savaşmayacak.
· Yukarıdaki anlaşma şartları görünüşte Müslümanla­rın aleyhinde olmuştur. Ancak giderek so­nuçta Müslü­manların lehine olmuştur. Çünkü Müslümanların Mek­ke’de sayısı artmıştır.
Antlaşmanın Önemi
· Anlaşma’nın imzalanmasıyla putperestler, Müslü-man­ları resmen tanımış oldular.
· Mekkede Müslümanlar için bir huzur ortamı oluşmaya başlamıştır.

Hayber Savaşı (629):
Nedenleri:
· Uhud Savaşı’ndan sonra Medine'deki Yahudilerin putperestleri kışkırtmaları ve Müslümanların tepkileri üzerine Yahudilerin Haybere göç etmeleri.
· Yahudilerin İslâm dinine karşı olmaları.

· Hz. Muhammed’in katıldığı bu seferde Müslüman-lar Hayber kalesi ve çevresini aldı. Suriye–Şam ticaret yolu üzerindeki bu kalenin alınması Müslümanlara ticari gelir sağladı. Yahudilerin muhalefeti bastırıldı.

Mu'te Savaşı (629):
· Hz. Muhammed, kendi döne­mindeki hükümdarlara İslâmiyet’i tanımaları için elçiler göndermişti. Bu sırada Gassanilere gönderilen elçi öl­dü­rüldü. Bu nedenle, sefer düzenlendi. Hz. Muhammed bu sefere katılmadı. Yapılan çatışmalarda Müslümanlar yenildi.

Mekke’nin Fethi (630)
· Nedeni: Mekkeli putperestle­rin Hudeybiye anlaşma­sını bozmalarıdır.
· Müslümanlar büyük bir direnişle karşılaşmadan Mek­ke'yi fethettiler. Kâbedeki putlar kırıldı. Böylece İslâmiyet Hicaz'a yerleşti. Bu durum İslâmiyetin Arap Yarımada­sındaki yayılışını hızlandırdı.

Huneyn Savaşı (630)
· Nedeni: Mekkenin fethi üze­rine bazı Mekkeli putpe­restler ile Hicazdaki diğer putpe­restlerin ordu kurmasıdır.
· Müslümanlar putperest ordusunu yenilgiye uğrattı.

Taif Kuşatması (630)
· Nedeni: Taiflilerin İslâm dinine büyük tepki göster­me­si.
· Hz. Muhammed’in katıldığı seferde Taif şehri kuşa­tıldı, ancak alınamadı. Taifliler İslâmiyet’e tepki göster­meyeceklerini belirtince kuşatma kaldırılmıştır. Böylece putperestlerin Hicaz'daki son direnişleri de kırıldı.

Tebük Seferi (631)
· Nedeni: Bizans Kralının İslâmiyet’in yayılmasını ön­lemek amacıyla sefer düzen­lediği haberinin gelmesi.
· Arabistan’ın kuzeyindeki Tebük'e gelindiğinde habe­rin doğru olmadığı anlaşılmıştır. Bu sefer sonunda İslâ­miyet, Arabistan’ın kuzeyine tanıtılmaya başlandı.

Hz. Muhammed’in Veda Hutbesi ve Vefatı (632):
· Hz. Muhammed veda haccı olarak nitelenen Mek­ke'yi son ziyaretinde verdiği hutbede bütün Müslümanların kardeş olduğunu, ırk ayrımına gerek olmadı­ğını, ka­dınlara ve çocuklara değer verilmesi gerektiğini bildir­miştir.

Dört Halife Dönemi
· Bu dönem İslâm tarihinde Cumhuriyet devri olarak tanımlanır. Bunun nedeni halifelerin önde gelen Müslü­manlar arasında yapılan görüşmeler sonunda se­çilme­sidir.
· Halifelik, İslam Devleti’nin başkanlığıdır. Bu makam Hz. Mu­hammed’in Araplar arasında siyasi birliği sağlama­sıyla ortaya çıkmıştır. Ancak ölümüyle bu makam bo­şalmıştır.

Hz. Ebubekir Dönemi (632–634):
· Yalancı peygamberler ortadan kaldırıldı.
· Dinden dönüşler engellendi.
· Kur'an-ı Kerim kez kitap haline getirildi.
· Yoksullara yardım etmek amacıyla zekât vergisi toplanmaya başladı.
· Hz. Muhammed’in kararlaştırdığı, Bizans’a yönelik olan Suriye seferine başlandı. Bu seferde Ecnadeyn Sa­vaşı çıktı. Savaş sürerken Hz. Ebubekir vefat etti. Hz. Ebu­bekir ölmeden önce Ömer'in halife olmasını vasiyet et­mişti.

Hz. Ömer Dönemi (634–644)
· Suriye'de Bizans’la yapılan Ecnadeyn Savaşı kazanıldı. (634)
· Bizans’a karşı sürdürülen Yermük Savaşı kaza­nıldı (636). Bunun sonunda Suriye Müslümanların eline geçti.
· Kudüs fethedildi. Daha sonra Filistin ve Mısır alındı. Böylece Kuzey Afrika'nın fethine başlandı.
· İran'daki Sasani Devleti’ne karşı yürütülen Köprü Savaşı’nın kaybedilmesinden sonra (634), Müslü-manlar Sasanilere karşı yaptıkları Kadisiye (635), Celula (637) ve Nihavend savaşlarını kazandı (642). Sasani Devleti yıkıldı ve İran fet­hedildi.
· Hz. Muhammed’in kurduğu devlet imparatorluğa dönüştü. Bu imparatorluğu kolay yönetmek için "Amillik" denilen vilayetler oluşturuldu. İlk kez kadılık teşkilatları kuruldu.
· Maliye ve askerlik konularıyla ilgili ilk di­van­lar ku­ruldu.
· Askerlerin ve diğer görevlilerin ihtiyaçlarını karşı­lamak için "ikta" denilen tımar sistemi kuruldu.
· Sasani ve Bizans paralarına karşı "dirhem" adı verilen ilk gümüş para bastırıldı (640).
· Hicri takvim oluşturuldu.
· Sınırlarda ordugâhlar kuruldu. Buralara sonradan askerlerin aileleri de yerleştirildi. Amaç İslâmiyet’in kalıcı­lığını sağlamaktı. Böylece ordular ilk defa düzenli hale getirildi.
· Hz. Ömer, vergi konusunda anlaşamadığı bir İranlının yaptığı suikastla öldü. Ölmeden önce halifeyi seçecek kurulu oluşturdu.

Hz. Osman Dönemi (644–656)
· İlk İslâm donanması kuruldu.
· Bizans’la yapılan ilk deniz savaşı kazanıldı.
· Kıbrıs vergiye bağlandı.
· Bizans'a ait Tunus fethedildi.
· Kuran çoğaltılarak önemli İslâm kentlerine gön­derildi.
· Hz. Osman kendi yakınları olan Emevileri devletin önemli makamlarına atadı. Bu durum Mısır'da ve Irak'ta isyanlara neden oldu. Bu durum, Hz. Muhammed’in ailesi tarafından da tepkiyle karşılandı.
· Hz. Osman, Mısırlı suikastçıların saldırısıyla öldü.

Hz. Ali Dönemi (656–661)
· Hz. Ali, halife seçilince Emevi ailesi ile Hz. Mu­hammed'in son eşi Ayşe, muhalefet başlattılar. Emevilerin amacı, elinde bulundurdukları önemli ma­kam­ları kay­betmemekti. Ayşe’nin muhalefeti ise kişisel neden­lere da­yanıyordu.
· Hz. Ali, Hz. Ayşe’nin muhalefetini Cemel Va­k’ası (Deve Olayı) denilen savaşla bastırdı (656).
· Hz. Ali, Emevilerin başlattığı muhalefetin lideri olan Şam Valisi Muaviye üzerine sefer düzenledi. Sıffin Savaşı çıktı (657). Muaviye orduları zor duruma düştü. Savaş bitirilmeden Hakemler Olayına gidildi. Bu olayda hile ya­pılarak Hz. Ali'nin halifeliği Muaviye'ye verilmeye çalışıldı. Bunun sonrasında İslâm’da ilk resmi ayrılıklar başladı.
· Ortaya çıkan siyasi gruplar şunlardır:
a) Şiiler: Hz. Ali taraftarı olanlardır.
b) Emeviler: Muaviye taraftarı olanlardır.
c) Hariciler: Her ikisini de istemeyenler.
· Hz. Ali, halifeliği almak isteyen Haricilere karşı dü­zen­lediği sefer sonunda Nehrevan Savaşı çıktı. Hariciler bu savaşta yenilgiye uğratıldı (659).
· Hariciler, Hz. Ali’yi ve Muaviye’yi öldürmek için suikastçılar görevlendirdiler. Hz. Ali, suikast sonucu öldü.
· Muaviye suikasttan kurtuldu. Küfe'deki Müslümanlar Hz. Ali’nin oğlu Hasanı halife seçtiler. Hz. Hasanın halifeliğini Muaviye tanımadı. Savaş hazırlığına girişti. Hz. Hasan, İslâm’da birliğin bozulmaması ve siyasal ayrılıkların sona ermesine önem verdi. Bu nedenle sa­vaşçı politika izle­medi.
· Hz. Hasan, halifeliği, daha sonra Hz. Hüseyin’e devretmesi şartıyla Muaviye'ye verdi.
· Böylece Dört Halife Dönemi bitti, Emeviler devri başladı.

Emeviler Dönemi (661–750)
· İç çatışmaların durmasıyla birlikte dışa dönük po­litikalara önem verildi. Fetih hareketleri başladı.
· Halife Muaviye zamanında İstanbul iki kez kuşa­tıldı.
· Halife Muaviye zamaında Maveraünnehir bölgesi fethedildi.
· Halife Muaviye oğlu Yezid’i halife yaptı. Hz. Ali'nin oğlu Hz. Hüseyin, Yezidin halifeliğine karşı çıktı. Bunun sonunda Kerbelâ Olayı oldu. (681). Bu olayda Hz. Mu­hammed'in torunları öldürüldü. Bu olay İslamdaki siya­sal çatışmaları daha da hızlandırdı.
· Emevi Devleti’nin en güçlü olduğu dönem halife Velid zamanıdır.
· İslam orduları, Batı Türkistan'da Türklerin yaşa­dığı Buhara, Semerkant, Taşkent gibi yerleri fethettiler.
· Halife Velid zamanında İslâm orduları Tarık Bin Ziyad komutasında İspanya'ya geçtiler. Buradaki Vizigot krallığını yıktılar (711). Müslümanlar buraya Endülüs adını verdiler.
· Halife Velid'den sonra başarılı kişiler iktidarda gö­rülmedi, devlet zayıflamaya başladı. Bu sırada Emevi or­duları Fransa'yı almak için Franklarla Puvatya Savaşı’nı yaptılar (732).
· Emevi orduları yenilgiye uğradı. Bu durum Emevilerin Avrupa’daki ilerleyişinin durmasına neden oldu.
· Emeviler Orta Asya'yı almak istediler. Başlatılan akınları Türgiş Devleti engelledi. Bu dönemde devlet, yıkılış sürecine girmeye başladı.

Emevilerin Yıkılış Nedenleri
· Emevi hanedanındaki taht kavgaları.
· Şiilerin isyanları.
· Arap olmayan Müslümanlardan ağır vergiler al­ma­ları ve onlara mevali (yarı köle) uygulamasında bu­lunma­ları.
· Kerbelâ olayı nedeniyle geniş bir muhalefetle karşılaşmaları.
· Hz. Muhammed’in yakını olan Abbasoğullarının gizli faaliyetlerde bulunmaları.
· Horasanda Ebu Müslim, büyük bir muhalefet başlattı.
· Kurduğu orduyla Emevilerin başkenti Şam'ı aldı ve Emevi Devleti’ne son verdi.

Abbasiler Dönemi (750–1258)
· Abbasi hükümdarları Emevi hanedanından olan­ları öldürttüler. Amaçları kendi iktidarlarını kuvvetlendir­mekti.
· Bu sırada İspanya'ya kaçan Emevi prenslerinden Abdurrahman, Endülüs Emevi Devleti’ni kurdu.
· Bağdat kuruldu ve başkent yapıldı.
· Batı Türkistan'da Çin baskısına giren Türklere yardım gönderildi. Yapılan Talas Savaşı’nda, Çin yenil­giye uğratıldı (751).
· Horasan'da Ebu Müslüm'ün serbest hareket et­mesi Abbasi yönetimince, Merkezi otoriteye ay­kırı bu­lundu. Bunun sonunda Ebu Müslim öldürtüldü. Tepki olarak çıkan isyanlar bastırıldı.
· Devletin en güçlü olduğu dönem Harun Reşid ve oğulları zamanıdır. Harun Reşit, Bizans sınır bölgesinde (Tarsustan Kars'a kadar uzanan bölge) Avasım illeri ku­ruldu. Buralara askerler yerleştirildi. Temel amaç Bi­zans'ı yıkmak ve İslâmiyeti yaymaktı.
· Harun Reşit, halife olduklarını iddia eden Endülüs Emevi hükümdarlarına karşı Ortaçağ Avrupasının en güçlü devleti olan Franklar ile ittifak kurdu. Bu ittifak En­dülüs Emevi Devleti’ni sarstı.
· Halife Mutasım zamanında Türk askerler için Samerra şehri kuruldu. Bunun nedeni askerlerin Arap­larla siyasi çatışmalara girmelerini engelle­mekti.
· Mutasım'dan sonra iktidarda başarılı hükümdarlar görülmedi. Merkezi otorite zayıfladı. Bunun sonucunda Abbasi topraklarında yeni devletler ku­ruldu. Bu devletler görünürde Abbasi halifelerine bağlıy­dılar. Gerçekte ise bağımsız hareket etmişlerdir.
Bu devletler şunlardır:
· Mısır'da: Tulunoğulları, ihşitoğulları (Akşitler), Eyyubiler, Memlükler
· İran'da: Büveyhoğulları, Saffariler.
· Tunus'ta: Fatimiler
· Maveraünnehir’de: Samanoğulları.

· Fatimiler, Abbasilerden halifeliği almak için İran'­daki Büveyhoğullarıyla ittifak yaptı. Bunun üzerine Ab­basi halifesi Selçuklu Sultanı Tuğrul Beyden yardım is­tedi. Tuğrul Bey Büveyhoğulları devletine son verdi ve halifeyi himayesine aldı.
· Bu süreçte İslam ordusundaki Türk kökenli ko­mutanlar Emir’ül ümeralık denilen başkomutanlık ma­kamını ele geçirerek halife­leri baskılarına aldılar.
· Büyük Selçuklu Devleti’nin yıkıl­masından sonra Abbasiler ko­ru­masız kaldılar. Bu dö­nemde Moğol (İlhanlı) hükümdarı Hülagü Han, Bağdat'ı aldı ve Abbasi Devletine son verdi (1258). Halife ve yakınları öl­dürüldü.
· Mısır'da bulunan Memlük Sultanı Baybars halifenin akrabalarından birini halife yaparak hilafet ma­kamını yeniden oluşturdu.
· Baybars'ın amacı halifenin dinî kimliğinden yararlanıp İslâm ülkelerindeki gücünü arttır­maktı.

Endülüs Emevi Devleti
· Abbasi Devleti’nin kurulduğu dönemde İspanya'ya kaçan Emevi prenslerinden Abdurrahman tarafından Kurtuba'da ku­rulmuştur.
· Kurtuba şehri tıpkı Bağdat gibi bilim ve kültür merkezi haline getirildi. Buradaki medreselere Avrupanın değişik yerlerinden öğrenciler geldi.
· Endülüs Emevi hükümdarları kendilerini halife ilân ettiler. Abbasi halifeleri buna karşı çıktı. Bu devleti yık­mak için Franklarla işbirliği yaptılar. Endülüs Emevi hü­kümdarları Frankların saldırısını etkisiz hale getirdiler.
· Taht kavgalarıyla Endülüs Emevi Devleti parça­landı. Tavaifi Mülük denilen beylikler ortaya çıktı. Bu beylikler İspanyanın kuzeyindeki krallıkların haçlı saldırı­larıyla yıkılmaya başladı. Bu beyliklerden biri olan Gır­nata İslâm hükümeti varlığını koruyabilmiştir.
Gırnata İslâm Hükümeti
(Ben-i Ahmer Devleti)
· Ben-i Ahmer Devleti, (Gırnata İslam Hükümeti) İspan-ya'nın güneyinde yer almıştır. Askeri yönden güçlü değildi. Ancak İslâm bilim ve sanatını Ortaçağ Avrupa­sında yaşatmıştır.
· İspanya’nın kuzeyinde bulunan Aragon ve Kas­tilya krallıkları birleşerek güçlü bir devlet kurdular ve Ben-i Ahmer devletine son verdiler.
· İspan­ya’da yaşayan Müslümanlar ve Museviler Haçlı kat­li­amıyla karşılaştılar.
· Oruç Reis ve Hızır Reis bunları Os­manlı topraklarına taşıyarak Haçlı katliamın­dan kur­tar­mışlardır.


İSLÂM DEVLETİNDE YÖNETİM VE UYGARLIK

1. Devlet Yönetimi
· İslâm devleti Hz. Muhammed zamanında Medine­'de kurulmuştur.
· Devlet başkanları olan halifeler hem başyargıç, hem de başkomutandı.
· Dört halife döneminden sonra Emevi halifesi Mu­aviye, oğlu Yezid’i halife yaparak halifeliği saltanata dö­nüştürdü. Bu, saltanat anlayışını Abbasiler de sürdürdü.
· İslam Devleti’nin ilk önemli kurumlarının oluşturul­duğu dönem Hz. Ömer zamanıdır. Bu dönemde Bizans devlet teşkilâtı örnek alınmıştır.
· Abbasiler zamanında Sasaniler'deki vezirlik kurumu devlet teşkilatına yerleştirilmiştir.
· Hz. Ömer zamanında kurulan kadılık teşkilâtı, Ab­basiler zamanında kurulan başkadılık makamına bağ­lanmıştır.
· Orduların ilk kez düzenli hale getirilmesi Ömer zamanında olmuştur.
· Orduların devamlı hale getirilmesi ise Emeviler zamanında gerçekleşmiştir.
· Emir-ül Ümerâ’lık denilen ordu başkomutanlığı, Abbasiler zamanında oluşturulmuştur.

Devletin Başlıca Gelir Kaynakları
· Gani­met: Savaş gelirleridir. Bu Gelirlerin 1/5 i hazineye ayrılır. Diğeri ise askerler arasında paylaştırıl­mış­tır.
· Cizye: Egemenlik altına alınan topraklarda yaşa­yanların korunmasıyla ilgili olarak alınırdı. Cizye, gay­ri­müslümlerden alınırdı.
· Haraç: Gayrimüslimlerden alınan toprak vergisidir.
· Öşür: Müslümanlardan alınan tarım vergisidir.
· Sasani ve Bizans paraları taklit edilerek çeşitli öl­çülerde önceden paralar bastırılmıştı.

İlk İslâm Parası
· Emevi Halifesi Abdülme­lik belirlediği ölçülere göre yeni paraların ba­sılmasını is­tedi. Böylece ilk islami sikkeler bastırıldı. (693 – 695)
· Talas Savaşı’nı izleyen süreçte Müslüman tüccar­lar, doğrudan Orta Asya ve Çin'le alış­veriş yapmışlardır. Yemen ve Basra Körfezi ile Doğu Akdeniz kıyılarındaki ticaret Müslüman tüccarların elin­deydi.
· İslam toplumunda ilk eğitim çalışmaları Hz. Mu­hammed zamanında camilerde Kuranın öğrenilmesi ça­lışmalarıyla başlamıştır.
· İlk medreseler, Emeviler za­ma­nında kurulmuştu. İslâmda eğitim, öğretim ve bilimsel alanlardaki çalışmalar Abbasiler zamanında en ileri dü­zeye ula­şmıştır.
· Bu dönemin en önemli eğitim kurumları Beytül Hikme adı verilen akademi ile Nizamiye Medre­sesi adı verilen üniversitedir. Nizamiye Medresesi Bü­yük Selçuklu Sultanı Alparslan'ın emriyle Vezir Nizamül­mülk'ün çalışmaları sonunda ya­pılmıştır.
· Emeviler zamanında Arapça resmi dil ilân edildi.

İslâm Bilimleri
· Tefsir: Kur'an ayetle­rinin ve suretlerinin anlamlarını açıklayan bilim dalıdır.
· Hadis: Hz. Muhammed'in söz­lerini araştıran bilim dalıdır.
· Kelâm: İslâm felsefesidir.
· Kıraat: Kur'an'ın doğru okunmasıyla ilgilidir.
· Siyer: Hz. Muhammed'in hayatını ve savaşlarını konu edinen tarihçiliktir.

Sanat
· Emeviler zamanında İslâm mimarisi en ileri dü­zeye ulaştı. Bu dönemde Bizans ve Hellenestik sa­natları­nın özellikleri, mimaride etkili biçimde kullanılmış­tır.
· Emeviler zamanında resmin ve heykelciliğin yasak olmasına rağmen mimaride fresk denilen duvar resimleri yapılmıştır.
· Mimaride Abbasiler döneminde Sasani Sanatı (İran) örnek alınmıştır. Bu dönemde türbe mimarisi doğmaya başlamıştır. En eski türbe Kubbetüs Süleybiye’­dir.
· İspanya'daki Müslümanların yaptığı en önemli mimari eserler Kurtuba Camisi ile Gırnata şehrinde bulunan El-Hamra Sarayı’dır. El-Hamra Sarayı’nın yapı­mında kullanılan yapı malzemeleri kırmızıya yakın renk­lerde olduğu için bu saraya kırmızı saray anlamında olan Arapça El-Hamra adı verilmiştir.
· Resmin ve heykelin ye­rini genel olarak minyatür almıştır.
· Diğer gelişen süsleme dalları çinicilik, nakkaşlık, hat ve tezhip idi.
· Arabesk sanatı yazıları ile geometrik ve bitkisel motiflerin birlikte kulla­nıldığı bir süsleme sanatıdır.

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder